Η ΕΚΘΕΣΗ

«Κι α σου μιλώ με παραμύθια και παραβολές είναι γιατί τ’ ακούς γλυκότερα»,

αναφέρει ο Γ. Σεφέρης στο ποίημά του «Ο τελευταίος σταθμός»

Ένας αιώνας συμπληρώθηκε από την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης, που αποτέλεσε την τελευταία πράξη της τραγωδίας της Μικρασιατικής Καταστροφής. Ένας αιώνας από τότε που εκατομμύρια Έλληνες ξεριζώθηκαν από τις πατρογονικές τους εστίες, γλιτώνοντας από τη γενοκτονική βία των Νεότουρκων και του Κεμάλ (1914-1922) και αναζήτησαν τη σωτηρία τους στην Ελλάδα. Ένας αιώνας όπου οι πρόσφυγες με την εργατικότητα και την αξιοσύνη τους συνέβαλαν καθοριστικά στην ανόρθωση της πατρίδας μας κι έγιναν αναπόσπαστο και πρωτοπόρο στοιχείο της, πρωταγωνιστώντας στους αγώνες της ειρήνης αλλά και στο έπος του ’40 και της Εθνικής μας Αντίστασης. Χωρίς αμφιβολία, η υποδοχή, περίθαλψη, αποκατάσταση και κοινωνική ένταξη των προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής, εγχείρημα που συνδέεται αναπόσπαστα με την περίοδο της Δεύτερης Ελληνικής Δημοκρατίας (1924-1935), υπήρξε το μεγαλύτερο ειρηνικό επίτευγμα του ελληνικού κράτους τον εικοστό αιώνα.

Πώς να μιλήσεις στη νέα γενιά γι’ αυτά τα γεγονότα που καθόρισαν την Ελλάδα του σήμερα, καθώς όσο μεγαλώνει η χρονική απόσταση μειώνεται η εξοικείωση με τα γεγονότα και η κατανόησή τους;

Επιλέξαμε να αφήσουμε τα κειμήλια να διηγηθούν την ιστορία τους στους νέους. Την ιστορία της εικόνας, που κυνηγημένοι Έλληνες κρύψανε σ’ ένα πηγάδι για να τη σώσουν. Των κοσμημάτων της γιαγιάς, των ασπρορούχων, του σερβίτσιου για το κέρασμα του γλυκού, όλων όσα έφεραν μαζί τους, μαζί με τις παραδόσεις και την εργατικότητά τους. Μέσα από τα ίδια τα κειμήλια αναδύεται η ιστορία που δεν διδάσκεται, που βρίσκεται πέρα από τις σελίδες των βιβλίων. Η ιστορία των προσφύγων που υποδέχθηκε το Ηράκλειο, των ανθρώπων που παρά τις δυσκολίες ρίζωσαν στην πόλη μας, δημιούργησαν μία καινούρια ζωή κι έκαναν το Ηράκλειο και την Κρήτη νέα πατρίδα τους.

Η έκθεση, στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου και οι παράλληλες εκδηλώσεις που οργανώνει ο Δήμος Ηρακλείου με τίτλο «1923-2023: Ένας αιώνας. Μία κοινωνία. Ηράκλειο: Ο τόπος που μας ένωσε. 100 χρόνια από τη Συνθήκη της Λωζάννης και την ανταλλαγή των πληθυσμών», στόχο έχουν να έρθουν οι νέοι σε επαφή με τη νεότερη ιστορία του τόπου, να δουν και να αγγίξουν τα κειμήλια, να αποκτήσουν ακούσματα και παραστάσεις. Για να γίνουν οι νέοι μας κοινωνοί της Ιστορίας της πατρίδας μας. Για να κρατήσου με άσβεστη τη Μνήμη και να διεκδικήσουμε ένα μέλλον ειρήνης, ελευθερίας, δικαιοσύνης και δημοκρατίας!

Δέσποινα Ι. Συγγελάκη

Αντιδήμαρχος Εθελοντισμού, Νεολαίας, Οργάνωσης

και Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Επιπτώσεων Κατάστασης Έκτακτης Ανάγκης

Ένας αιώνας συμπληρώνεται φέτος από τη Συνθήκη της Λωζάννης το 1923 και την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών. Η Έξοδος του Ελληνισμού από τη Μικρά Ασία, τον Πόντο και την Ανατολική Θράκη αποτέλεσε ιστορικό ορόσημο για την Ελλάδα, αλλά και για το Ηράκλειο που υποδέχθηκε μεγάλο αριθμό προσφύγων. Ο ερχομός και η ενσωμάτωσή τους τα επόμενα χρόνια διαμόρφωσαν τη φυσιογνωμία του Ηρακλείου και τη σημερινή του ταυτότητα.

Η παρούσα έκθεση διηγείται τη διαδρομή από την ακμή στην καταστροφή και ξανά στη νέα ζωή. Μέσα από τον πλούτο των ιερών κειμηλίων, των αντικειμένων της εποχής, των εγγράφων και του αρχειακού υλικού, ξεδιπλώνεται ο κοσμοπολίτικος Ελληνισμός της μεγάλης οικονομικής δραστηριότητας και πνευματικής άνθησης, των αδιατάραχτων παραδόσεων και της θρησκευτικής συνείδησης, αλλά και των τραγικών ανατροπών. Τόπος μνήμης και νοσταλγίας για τους εκτοπισμένους οριστικά πληθυσμούς. Ταυτόχρονα στην έκθεση παρουσιάζεται, πέρα από την απώλεια και την καταστροφή, η αποκατάσταση των προσφύγων στον εθνικό κορμό και φωτίζεται η ανατροπή της εικόνας του κατατρεγμένου πρόσφυγα και η ανάδυση της προκοπής, της υπερηφάνειας, της πλήρους ενσωμάτωσης και της προσφοράς σε πολιτισμικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο.

Η γνώση της διαδρομής από τις «χαμένες πατρίδες» έως τη γόνιμη ενσωμάτωση στη «μητέρα πατρίδα» προσφέρει τη δυνατότητα στους νέους να βιώσουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ελληνισμού και να κατανοήσουν τις έννοιες: Καταστροφή, Έξοδος, Ανταλλαγή, Δημιουργία. Να προβληματιστούν στο τι πράγματι έφεραν οι πρόσφυγες πέρα από τους βιαστικούς τους μπόγους και πώς κατάφεραν να διατηρήσουν τη μνήμη και την ταυτότητά τους στο νέο τόπο εγκατάστασης. Να στοχαστούν πώς η ενσωμάτωση επηρέασε τη σκέψη, την τέχνη, τον τρόπο ζωής και ποια η πολιτισμική ώσμωση που επιτεύχθηκε. Να αντιληφθούν την απώλεια του γενέθλιου τόπου ως τραυματικό γεγονός που επηρέασε την ατομική και τη συλλογική ταυτότητα της πρώτης, δεύτερης και τρίτης γενιάς προσφύγων και κυρίως να αναρωτηθούν με ποιον τρόπο οι επόμενες γενιές δε θα ξεχάσουν. Η παρούσα έκθεση επιδιώκει να είναι ένα όπλο απέναντι στη λήθη, ένας διάλογος μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, προκειμένου να φωτιστεί το μέλλον.

ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΚΘΕΣΗΣ

ΔΗΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ, ΑΝΤΙΔΗΜΑΡΧΙΑ ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΥ, ΝΕΟΛΑIΑΣ, ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ &

ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ-ΝΕΑΣ ΓΕΝΙΑΣ-ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΥ

ΣΥΝΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ

• ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ
• ΙΕΡΑ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΗ ΚΡΗΤΗΣ
• ΓΕΝΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
• ΑΝΤΙΔΗΜΑΡΧΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Και οι

• ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΩΝ ΚΡΗΤΗΣ «Ο ΑΓΙΟΣ ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΣ», ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΛΑΤΣΑΤΙΑΝΩΝ ΝΟΜΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ, ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΝΕΑΣ ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΟΥ, ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΑΡΑΜΠΟΥΡΝΙΩΤΩΝ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ «ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ», ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΜΝΗΜΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΝΕΑΣ ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΟΥ, ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΣΜΥΡΝΑΙΩΝ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ, ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΙΤΩΝ & ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΩΝ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ «ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ», ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΦΙΛΩΝ ΑΓΙΟΥ ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ ΕΚ ΒΡΥΟΥΛΩΝ, ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΑΠΠΑΔΟΚΩΝ – ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΩΝ ΚΡΗΤΗΣ, ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΟΝΤΙΩΝ «ΕΥΞΕΙΝΟΣ ΛΕΣΧΗ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ», ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΘΡΑΚΙΩΤΩΝ ΚΡΗΤΗΣ

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

• ΓΕΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΡΓΟΥ: ΝΗΣΙΩΤΗ ΣΤΕΛΛΑ, ΣΥΓΓΕΛΑΚΗ ΔΕΣΠΟΙΝΑ
• ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΕΡΓΟΥ: ΜΑΡΤΙΜΙΑΝΑΚΗ ΕΥΗ
• ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ: ΣΙΓΑΝΑΚΗ ΜΑΡΙΑ
• ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΜΕΣΩΝ: ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ
• ΑΝΑΔΟΧΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ: ΕΤΑΙΡΕΙΑ: ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ ΙΙΝ.Ε.Ε
• ΑΝΑΔΟΧΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ & ΗΧΗΤΙΚΗ-ΦΩΤΙΣΤΙΚΗ ΚΑΛΥΨΗ: ”BACKSTAGE” ΒΡΟΥΧΑΚΗΣ Δ. & ΣΙΑ Ε.Ε.
• ΦΩΤΟΓΡΑΦIΣΗ ΚΑΙ VIDEO AΡΧΕΙΑΚΟY YΛΙΚΟY: ΜΕΛΙΓΚΟΥΝΑΚΗ ΣΤΕΛΛΑ
• ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ: ”DEBRIEF”
• ΗΧΟΤΟΠΙΟ ΚΑΙ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ PROJECTION MAPPING: ΒΟΥΜΒΟΥΛΑΚΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ
• ΠΑΡΑΓΩΓΗ EΝΤΥΠΩΝ: ΠΛΕΤΣΑΣ – ΚΑΡΔΑΡΗ Ο.Ε.
• ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΕΚΤΥΠΩΣΕΙΣ: ”EUROSIGN”
• ΒΙΝΤΕΟΣΚΟΠΗΣΗ: ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗΣ ΝΙΚΟΣ
• ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΗ: ARCHITECTONOFILIA
• ΞΕΝΑΓΗΣΗ: ΚΥΡΙΑΚΑΚΗ-ΣΦΑΚΑΚΗ Ν. ΑΘΗΝΑ
• ΘΕΑΤΡΟ ΣΚΙΩΝ «ΑΙΤΩΛΟΣ»: ΛΙΑΓΚΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ
• ΓΕΥΣΙΓΝΩΣΙΑ: ΣΩΜΑΤΕΙΟ ΜΑΓΕΙΡΩΝ ΖΑΧΑΡΟΠΛΑΣΤΩΝ & ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΚΟΥΖΙΝΑΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΟΥ

• ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΝΗΣΙΩΤΗ ΣΤΕΛΛΑ
• ΣΕΝΑΡΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ ΚΑΙ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ: ΜΑΡΤΙΜΙΑΝΑΚΗ ΕΥΗ, ΝΗΣΙΩΤΗ ΣΤΕΛΛΑ, ΣΥΓΓΕΛΑΚΗ ΔΕΣΠΟΙΝΑ, ΚΑΡΑΔΕΜΗΡΗΣ ΜΑΝΩΛΗΣ, ΧΑΤΖΗΜΑΝΩΛΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, ΧΑΤΖΗΑΔΑΜ ΧΡΙΣΤΙΝΑ, ΧΡΙΣΤΑΚΗ ΜΑΡΙΖΑ
• ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΑΡΧΕΙΑΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ: ΧΑΤΖΗΑΔΑΜ ΧΡΙΣΤΙΝΑ, ΧΑΤΖΗΜΑΝΩΛΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, ΝΗΣΙΩΤΗ ΣΤΕΛΛΑ
• ΜΕΛΕΤΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΧΑΡΤΩΝ ΚΑΙ ΨΗΦΙΑΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΑΡΧΕΙΑΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ: ΧΑΤΖΗΜΑΝΩΛΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ
• ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΒΟΛΙΤΑΚΗ ΑΡΙΣΤΕΑ
• ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟΥ: ΚΟΥΡΟΥΜΑΛΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ
• ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ: ΒΑΒΟΥΡΑΚΗ ΜΑΙΡΗ, ΠΑΤΣΑΔΑΚΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ, ΓΙΑΝΝΟΥΔΑΚΗ ΡΑΦΑΕΛΑ

ΚΕΙΜΗΛΙΑ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΑΝ ΟΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ

ΑΝΔΡΙΩΤΗ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΚΑΙ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ, ΑΝΔΡΙΩΤΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, ΒΑΖΟΥ ΜΑΡΙΑΣ, ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ ΝΙΚΟΛΑΟΥ, ΓΕΩΡΓΑΛΗ ΣΤΑΥΡΟΥ, ΓΙΑΟΥΡΤΑ ΑΝΑΣΤ. ΑΝΝΑΣ, ΓΙΑΟΥΡΤΑ ΑΝΑΣΤ. ΓΙΩΡΓΟΥ, ΓΙΑΠΙΤΖΟΓΛΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΠΟΥΛΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ΚΑΙ ΚΛΕΟΝΙΚΗΣ, ΔΑΒΑΖΟΓΛΟΥ ΜΑΡΙΑ, ΔΑΤΣΕΡΗ ΓΙΩΡΓΟΥ, ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΥ ΝΟΤΑΣ, ΔΙΑΚΑΚΗ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ, ΗΛΙΑΔΑΚΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, ΚΑΛΑΪΤΖΗ ΓΕΩΡΓΙΟΥ, ΚΑΛΕΜΠΟΥΜΠΑ ΙΩΑΝΝΗ, ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ, ΚΑΛΥΒΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΣ, ΚΑΛΥΒΑ ΜΑΡΙΑΣ, ΚΑΜΠΑ ΕΙΡΗΝΗΣ, ΚΑΜΠΡΙΑΝΗ ΑΡΧΟΝΤΙΑΣ, ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, ΚΑΡΑΛΗ ΟΥΡΑΝΙΑΣ, ΚΑΡΟΥΣΟΥ ΚΩΣΤΑ, ΚΑΣΤΡΙΝΟΓΙΑΝΝΗ ΛΥΔΙΑΣ, ΚΑΤΕΧΑΚΗ ΔΕΣΠΟΙΝΑΣ, ΚΕΧΑΓΙΑΔΑΚΗ ΝΙΚΟΛΑΟΥ, ΚΙΤΣΟΥ-ΜΑΓΑΡΑΚΗ ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ, ΚΟΙΛΑΔΗ ΚΑΦΑ ΑΝΤΩΝΙΑΣ, ΚΟΙΛΑΔΗ ΣΚΟΥΡΟΓΙΑΝΗ ΜΑΡΙΑΣ, ΚΟΚΚΙΝΟΥ ΜΙΧΑΛΗ, ΚΤΙΣΤΑΚΗ ΒΟΥΛΑΣ, ΛΗΜΝΙΟΥ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ, ΜΑΡΜΑΡΕΛΗ ΙΟΥΛΙΑΣ, ΜΠΑΛΑΛΗ ΕΙΡΗΝΗΣ, ΜΠΑΛΑΛΗ ΜΑΡΙΑΣ, ΜΠΑΛΑΜΟΥΤΣΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ, ΜΠΑΛΑΜΟΥΤΣΟΥ ΣΤΕΛΙΟΥ, ΜΠΑΡΜΠΑΡΗΓΟΥ-ΦΡΑΓΚΙΑΔΑΚΗ ΕΥΑΣ, ΝΗΣΙΩΤΗ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, ΝΗΣΙΩΤΗ ΣΤΕΛΛΑΣ, ΝΙΧΛΟΥ ΜΙΧΑΛΗ, ΝΤΑΓΙΑΣΗ ΕΛΕΝΗΣ, ΞΥΔΑΚΗ ΘΩΜΑ (ΞΥΔΟΖΑΧΑΡΗ), ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΚΛΕΑΝΘΗ, ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΠΕΛΑΓΙΑΣ, ΠΑΤΜΑΝΙΔΗ ΣΟΦΙΑΣ, ΣΑΒΒΑΚΗ ΜΑΣΤΡΑΚΟΥΛΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, ΣΑΛΚΙΝΤΖΗ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ, ΣΗΜΑΙΟΦΟΡΙΔΟΥ ΓΙΩΤΑΣ, ΣΚΟΥΡΕΛΛΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΗ, ΣΤΑΘΗ ΤΖΙΚΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΑΣ, ΤΖΩΡΤΖΗ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ, ΤΣΑΓΚΑΡΑΚΗ ΑΝΤΩΝΙΑΣ, ΤΣΟΥΜΠΑ ΓΕΩΡΓΙΟΥ, ΧΑΤΖΗΑΔΑΜ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ, ΧΑΤΖΗΑΔΑΜ ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ, ΧΑΤΖΗΙΩΑΝΝΟΥ ΚΑΣΑΠΑΚΗ ΚΑΛΛΙΟΠΗΣ, ΧΑΤΖΗΜΑΝΩΛΗ ΑΧΙΛΛΕΑ, ΧΑΤΖΗΠΑΡΑΣΧΟΥ ΜΑΚΑΡΩΝΑ ΕΥΔΟΞΙΑΣ, ΧΩΡΙΑΤΗ ΚΑΛΛΙΟΠΗΣ, ΨΑΡΟΥΔΑΚΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ

Εμμανουήλ Κουρούμαλης, Ιστορικός MSc, καθηγητής β/θμιας εκπαίδευσης

1914	Μάιος – Σεπτέμβριος: Ο «πρώτος διωγμός» των Ελλήνων από τη Μ. Ασία. Έρχονται στην Ελλάδα περίπου 130.000 Έλληνες ορθόδοξοι.
	Αύγουστος: Ξεσπά ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Διαμορφώνονται δύο στρατόπεδα: της Αντάντ (Μ. Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία, Σερβία [και από το 1915 και η Ιταλία]) και  των Κεντρικών Δυνάμεων (Γερμανία, Αυστροουγγαρία, Ιταλία, Οθωμανική Αυτοκρατορία [από το 1915 και η Βουλγαρία).
1915	Ιανουάριος – Φεβρουάριος: Αρχή του Εθνικού Διχασμού: Ρήξη Ελ. Βενιζέλου – βασιλιά Κωνσταντίνου για τη συμμετοχή της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάτ.
	Απρίλιος – Οκτώβριος: Πραγματοποιείται η γενοκτονία των Αρμενίων από τους Τούρκους.
1916	26 Σεπτεμβρίου: Σχηματίζεται προσωρινή κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη. Το λεγόμενο «κίνημα Βενιζέλου».
1917	14 Ιουνίου: Η κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου εισάγει την Ελλάδα στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ.
	Οκτώβριος: Ξεσπάει η Οκτωβριανή Επανάσταση των Μπολσεβίκων στη Ρωσία.
1918	Οκτώβριος: Υπογραφή συνθήκης Μούδρου Λήμνου μεταξύ Αντάντ και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Ελ. Βενιζέλος καταθέτει υπόμνημα Ελληνικών διεκδικήσεων. Πλησιάζει το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου.
	Νοέμβριος: Συνθηκολόγηση Γερμανίας. Τέλος Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
1919	Ιανουάριος – Αύγουστος 1920: Συνδιάσκεψη ειρήνης των Παρισίων. Πολυεθνής σύνοδος για την διαπραγμάτευση Συνθηκών ειρήνης μεταξύ Αντάντ και ηττημένων Κεντρικών Δυνάμεων.
	Μάιος:  Απόβαση του Ελληνικού Στρατού στη Σμύρνη σε εφαρμογή της Συνθήκης του Μούδρου. Επιστροφή των διωχθέντων Ελλήνων του 1914.  Απόβαση του Μουσταφά Κεμάλ στη Σαμψούντα του Πόντου, συσπείρωση του κεμαλικού κινήματος με βασική αρχή «Η Τουρκία για τους Τούρκους».
1920	Ιούνιος – Οκτώβριος: Προέλαση του Ελληνικού Στρατού, Υποχώρηση των Τούρκων στα βάθη  της Ανατολίας, διατηρώντας άθικτες τις δυνάμεις τους.
	Αύγουστος: Υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών μεταξύ Συμμάχων και Τουρκίας. Η Ελλάδα παίρνει Δυτική και Ανατολική Θράκη, Τένεδο και Ίμβρο και τη διοίκηση για πέντε χρόνια μιας ζώνης γύρω από τη Σμύρνη και την Ανατολική Θράκη. Η τελική τύχη της Μικρασιατικής ζώνης θα αποφασιζόταν, μέσω δημοψηφίσματος, μετά το τέλος της πενταετίας.
	Νοέμβριος: Ο Βενιζέλος χάνει τις εκλογές.
	Δεκέμβριος: Διενεργείται δημοψήφισμα για την επιστροφή του εξόριστου βασιλιά Κωνσταντίνου. Δίνεται η αφορμή σε Γάλλους και Ιταλούς να προσεγγίσουν πλέον απροκάλυπτα τον Μουσταφά Κεμάλ.
	Νοέμβριος –  Ιούλιος: Η ελληνική εκστρατεία συνεχίζεται. Αποφασίζεται η προέλαση προς την Άγκυρα.
1921	Αύγουστος: Διάβαση Σαγγάριου ποταμού. Τουρκική αντεπίθεση και υποχώρηση των ελληνικών δυνάμεων στη γραμμή Αφιόν Καραχισάρ – Κιουτάχεια – Εσκί Σεχίρ, στην οποία θα παραμείνουν για ένα έτος.
1922	Αύγουστος: Τουρκική επίθεση στο Αφιόν Καραχισάρ και κατάρρευση του Ελληνικού στρατού.
	5 Σεπτεμβρίου: Τα τελευταία ελληνικά τμήματα στρατού εγκαταλείπουν τη Μ. Ασία.
	8 Σεπτεμβρίου: Τουρκική εισβολή στη Σμύρνη. Την επόμενη μέρα θανατώνεται ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος.
	10 Σεπτεμβρίου: Βρετανία, Γαλλία και Ιταλία καλούν την Τουρκία για σύναψη ανακωχής.
	13 Σεπτεμβρίου: Αρχίζει η καταστροφή της Σμύρνης. Φωτιές αρχίζουν από την Αρμενική συνοικία και επεκτείνονται σε ολόκληρη την Σμύρνη. Εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες τρέχουν αλλόφρονες στο λιμάνι για να εγκαταλείψουν την πόλη τους και να σωθούν.
	14 Σεπτεμβρίου: Ημέρα ολοσχερούς καταστροφής της Σμύρνης.
	28 Σεπτεμβρίου -11 Οκτωβρίου: Υπογράφεται η ανακωχή των Μουδανιών. Ο Ελληνικός στρατός αποχωρεί από την Ανατολική Θράκη. Φεύγουν μαζί του διακόσιες χιλιάδες πρόσφυγες.
1923	24 Ιουλίου: Υπογραφή Συνθήκης Ειρήνης της Λωζάννης μεταξύ της νεοσύστατης Τουρκικής Δημοκρατίας και επτά συμμαχικών κρατών. Η Ανατολική Θράκη, Ίμβρος, Τένεδος και Ιωνία (Σμύρνη και περίχωρα) παραχωρούνται στην Τουρκία. Συμφωνείται η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας.

Στην Κρήτη εγκαταστάθηκαν περίπου 34.000 πρόσφυγες κυρίως από το βιλαέτι της Σμύρνης και τα παράλια της Μικράς Ασίας, με τους καταγεγραμμένους πρόσφυγες από τον Πόντο να είναι ελάχιστοι έως και μηδενικοί. Στο πλαίσιο της ανταλλαγής πληθυσμών 19.181 Κρήτες μουσουλμάνοι (Τουρκοκρητικοί), θα ακολουθήσουν τον αντίστροφο δρόμο της  προσφυγιάς.