Ένας αιώνας συμπληρώνεται φέτος από τη Συνθήκη της Λωζάννης το 1923 και την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών. Η Έξοδος του Ελληνισμού από τη Μικρά Ασία, τον Πόντο και την Ανατολική Θράκη αποτέλεσε ιστορικό ορόσημο για την Ελλάδα, αλλά και για το Ηράκλειο που υποδέχθηκε μεγάλο αριθμό προσφύγων. Ο ερχομός και η ενσωμάτωσή τους τα επόμενα χρόνια διαμόρφωσαν τη φυσιογνωμία του Ηρακλείου και τη σημερινή του ταυτότητα.
Η παρούσα έκθεση διηγείται τη διαδρομή από την ακμή στην καταστροφή και ξανά στη νέα ζωή. Μέσα από τον πλούτο των ιερών κειμηλίων, των αντικειμένων της εποχής, των εγγράφων και του αρχειακού υλικού, ξεδιπλώνεται ο κοσμοπολίτικος Ελληνισμός της μεγάλης οικονομικής δραστηριότητας και πνευματικής άνθησης, των αδιατάραχτων παραδόσεων και της θρησκευτικής συνείδησης, αλλά και των τραγικών ανατροπών. Τόπος μνήμης και νοσταλγίας για τους εκτοπισμένους οριστικά πληθυσμούς. Ταυτόχρονα στην έκθεση παρουσιάζεται, πέρα από την απώλεια και την καταστροφή, η αποκατάσταση των προσφύγων στον εθνικό κορμό και φωτίζεται η ανατροπή της εικόνας του κατατρεγμένου πρόσφυγα και η ανάδυση της προκοπής, της υπερηφάνειας, της πλήρους ενσωμάτωσης και της προσφοράς σε πολιτισμικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο.
Η γνώση της διαδρομής από τις «χαμένες πατρίδες» έως τη γόνιμη ενσωμάτωση στη «μητέρα πατρίδα» προσφέρει τη δυνατότητα στους νέους να βιώσουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ελληνισμού και να κατανοήσουν τις έννοιες: Καταστροφή, Έξοδος, Ανταλλαγή, Δημιουργία. Να προβληματιστούν στο τι πράγματι έφεραν οι πρόσφυγες πέρα από τους βιαστικούς τους μπόγους και πώς κατάφεραν να διατηρήσουν τη μνήμη και την ταυτότητά τους στο νέο τόπο εγκατάστασης. Να στοχαστούν πώς η ενσωμάτωση επηρέασε τη σκέψη, την τέχνη, τον τρόπο ζωής και ποια η πολιτισμική ώσμωση που επιτεύχθηκε. Να αντιληφθούν την απώλεια του γενέθλιου τόπου ως τραυματικό γεγονός που επηρέασε την ατομική και τη συλλογική ταυτότητα της πρώτης, δεύτερης και τρίτης γενιάς προσφύγων και κυρίως να αναρωτηθούν με ποιον τρόπο οι επόμενες γενιές δε θα ξεχάσουν. Η παρούσα έκθεση επιδιώκει να είναι ένα όπλο απέναντι στη λήθη, ένας διάλογος μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, προκειμένου να φωτιστεί το μέλλον.
